Op 15 maart zijn de Provinciale Statenverkiezingen. Thema’s als stikstof, klimaat en woningbouw zijn het gesprek van de dag. Exilo pleit voor het thema ‘financiën’ op de verkiezingsagenda.

Met het oog op de verkiezingen, heeft Exilo onderzoek gedaan naar de provinciale jaarrekeningen over de periode 2012-2021. We hebben gekeken hoe de financiën van de provincies zich in deze periode heeft ontwikkeld. Daarnaast hebben we ruim dertig verkiezingsprogramma’s onderzocht.

De zes belangrijkste conclusies uit ons onderzoek zijn:

• Gezamenlijk hebben de provincies een positief resultaat van € 3,1 miljard in de afgelopen 10 jaar behaald. De jaarrekening wijkt structureel fors af van de oorspronkelijke begroting van de provincies.  
• Met een totaal eigen vermogen van € 17 miljard hebben de provincies ultimo 2021 per huishouden € 2.100 gereserveerd.
• In de afgelopen 10 jaar blijft het eigen vermogen van de provincies nagenoeg gelijk, waar je verwacht dat forse investeringen in de samenleving plaatsvinden vanuit het eigen vermogen. Door de inflatie kunnen provincies wel minder uitvoeren met het eigen vermogen.
• Het inzetten van het eigen vermogen van provincies in de samenleving is geen thema in de verkiezingsprogramma’s. Integendeel: veelal mist de financiële onderbouwing van de verkiezingsprogramma’s.  
• We zien geen financiële tekorten bij de provincies. In de begrotingen van de provincies zien we eerder begrotingsoptimisme. De geplande projecten en investeringen worden veelal niet gerealiseerd in het begrote jaar (getuige de eerdergenoemde €3,1 miljard aan positief resultaat tegenover een verwaarloosbaar begroot resultaat). Het ontbreekt de provincies daarmee aan realisatiekracht.

In de verkiezingsprogramma’s zien we een beperkte aandacht voor de ambtelijke organisatie en als deze genoemd wordt dan is de insteek om hierop te bezuinigen. In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat we geen bereidheid lezen om te investeren in de ambtelijke organisatie.

Resultaat over de afgelopen 10 jaar van de provincies

Wij hebben integraal alle provinciale jaarrekeningen van de afgelopen 10 jaar geanalyseerd. In deze analyse hebben we gekeken naar het saldo van de jaarrekening. Aangezien in nagenoeg altijd voorafgaand aan het jaar sprake is van een sluitende begroting is dit resultaat dus de positieve afwijking ten opzichte van de oorspronkelijke begroting zoals vastgesteld door Provinciale Staten. Opvallend is dat vanaf 2017 alleen nog maar positieve jaarresultaten door de provincies zijn gepresenteerd. In de jaren daarvoor is ook maar door 4 provincies een keer een (beperkt) negatief jaarresultaat gepresenteerd. Gemiddeld houdt een provincie € 25 miljoen per jaar over. We zien in de afgelopen jaren een aantal grote uitschieters, maar zeer duidelijk is dat provincies structureel de begroting niet volledig uitgeven.

Het eigen vermogen van de provincies blijft stabiel in de afgelopen jaren

Provincies hebben door de verkoop van een energiebedrijven aanzienlijke financiële reserves opgebouwd. Het eigen vermogen van provincies is geen spaarrekening waarop het geld staat: veelal is het eigen vermogen bestemd voor maatschappelijke investeringen. We verwachten dan ook dat het eigen vermogen van de provincies in de afgelopen jaren zou afnemen, dit is echter niet het geval. In de jaarrekeningen van de provincies zien we dat de reserves stabiel blijven rond de € 17 miljard. Per huishouden hebben provincies gemiddeld dus € 2.000 aan eigen vermogen.

In de verkiezingsprogramma’s speelt het eigen vermogen geen rol

In ruim dertig verkiezingsprogramma’s hebben wij gezocht naar de plannen van de politieke partijen met het eigen vermogen van de provincie. Hierbij hebben we gekeken naar de verkiezingsprogramma’s van de huidige grootste partijen, de grootste partijen in de peilingen en de lokale partijen. Opvallend is dat in deze verkiezingsprogramma het eigen vermogen van de provincie geen onderwerp is. In een aantal gevallen kiezen partijen ervoor om als het nodig is te gaan bezuinigen. Het inzetten van de reserves wordt bij geen een van de geanalyseerde programma’s genoemd.

Help! Hoe krijgen provincies haar gewenste investeringen gerealiseerd?

Waarom is het zo lastig om het eigen vermogen te investeren in de provincie in tijden dat er meer dan genoeg maatschappelijke uitdagen zijn en waardoor ontstaat zulke forse positieve resultaten? Onze analyse laat zien dat het niet om een regionaal tijdelijk probleem gaat. Wij zien bij alle provincies de moeilijkheid om de investeringen in de maatschappij uit te voeren zoals ze gepland en begroot zijn. Vaak komt dit doordat provincies samen met gemeenten of andere partijen investeren, Als een investering van de andere partij vertraging oploopt dan heeft dit direct effect op de bijdrage vanuit de provincie. Daarnaast is veelal sprake van begrotingsoptimisme. De geplande projecten zijn meer dan de provincie met eigen beschikbare capaciteit aan kan.

Met de energietransitie en vooral de stikstofaanpak wordt het takenpakket van de provincies in de aankomende jaren fors uitgebreid. De afgelopen jaren laten zien hoe lastig het is om de geplande investeringen daadwerkelijk uit te voeren. De realisatiekracht van de provincies moet vergroot worden. Wij vragen dan ook aandacht voor investeringen in de bedrijfsvoering en control van de provincies en maak ze weerbaar zodat het begrotingsoptimisme bestreden kan worden.

Ons advies: vergroot de realisatiekracht door te investeren in de ambtelijke organisatie zodat deze meegroeien met het extra takenpakket van de provincie.

Het inzetten van het eigen vermogen van de provincies is geen doel op zichzelf, het realiseren van extra investeringen in de maatschappij zou dit wel moeten zijn! Juist hier ligt de grootste uitdaging voor de provincies. Provincies hebben het eigen vermogen om te investeren en het resultaat om de bijbehorende kosten voor afschrijving, beheer en onderhoud te dekken. Of het nu gaat om de energietransitie tot grote investeringen in de infrastructuur, dit vraagt om een volgende stap voor de ambtelijke organisatie.

Exilo hoopt dat het eigen vermogen van de provincie alsnog op de agenda voor 15 maart verschijnt. Het realiseren van investeringen is een concrete opdracht voor de toekomstige bestuurders.

Meer informatie of vragen? Neem contact op met Exilo via info@exilo.nl
Exilo bestaat uit professionals die uw provincie advies of begeleiding op maat kunnen bieden.