- Meer dan de helft van de gemeenten geeft op dit moment aan het risico niet te kunnen kwantificeren en het gekwantificeerde risico voor het eerst mee te nemen bij de behandeling van de begroting 2021. Echter, de verwachting is dat de grootste financiële impact van de coronacrisis betrekking heeft op 2020. Wij adviseren dan ook het risico zo snel mogelijk te becijferen, ook al is dit een ruwe schatting.
- Als we de uitkomsten van ons onderzoek projecteren over alle 355 gemeenten in Nederland is het totale risico €1,5 miljard!
- De onderzochte gemeenten die het risico gekwantificeerd hebben, laten grote verschillen zien: het risico wordt gekwantificeerd op een bedrag van €4 tot ruim €700 per inwoner.
- Een veel genoemde factor die van invloed is op de hoogte van het risico is de afhankelijkheid van toerisme.
- Op basis van ons onderzoek zien we relatief grote regionale verschillen en verschillen op basis van de grootteklasse.
Inzicht in risico’s voor gemeenten
Wij hebben voor ruim 60 gemeenten de laatste bestuursrapportage 2020 en/of de kadernota 2021 geanalyseerd. Iets minder dan de helft van de gemeenten heeft in deze documenten het financiële risico als gevolg van de coronacrisis gekwantificeerd. Daarnaast zien we dat het voor gemeenten moeilijk is om een volledig beeld van de effecten te verkrijgen, wat natuurlijk logisch is gezien de onzekerheden en het ontbreken van ervaringen uit het verleden. Op basis van de risico-inventarisaties van deze gemeenten concluderen we dat het risico vooral beïnvloed wordt door:
- Inkomstenderving (met name toeristenbelasting en parkeeropbrengsten).
- Het aantal cultuur, sport, recreatiebedrijven en horecabedrijven in de gemeente zijn gevestigd.
Middels open data hebben wij voor alle 355 gemeenten in Nederland een risicoscore bepaald waarin we deze aspecten even zwaar hebben laten meewegen. Op basis van de onderzochte gemeenten die het risico gekwantificeerd hebben, komt hier een gemiddeld risicobedrag per inwoner per risicofactor uit. Op basis van de verzamelde open data kan op die manier ook het risico voor alle gemeenten in Nederland gekwantificeerd worden. Kanttekening hierbij is dat we geen onderzoek gedaan hebben naar de kwaliteit van de risico-inschatting die door de gemeenten is gemaakt. In totaliteit leidt deze berekening tot een risico van € 1,5 miljard voor heel Nederland, oftewel gemiddeld €89 per inwoner.
Grote verschillen per provincie…
Doordat de risico-inschatting per gemeente anders is, ontstaan er ook grote regionale verschillen. In figuur 1 geven wij het gemiddelde risico per inwoner per provincie weer.
In de kustprovincies is het gemiddelde risico het hoogst. Het risicobedrag in de provincie Noord-Holland wordt overigens fors beïnvloed door de gemeente Amsterdam. Zonder de gemeente Amsterdam bedraagt het gemiddelde risico in Noord-Holland € 103 per inwoner.
Figuur 1. Gemiddeld risico per inwoner per provincie
….en grote individuele verschillen
Voor heel Nederland komt het gemiddeld risicobedrag per inwoner uit op €89 per inwoner. Er is echter sprake van grote individuele verschillen. Uitgaande van de risicoberekening op basis van de eerder genoemde risicofactoren blijkt tevens dat een kleine groep van zo’n 10 gemeenten het hardst geraakt wordt. Daarna vlakt het effect af; dit is zichtbaar in figuur 2. Voor de oplettende lezer zal het opvallen dat het eerder genoemde bedrag van €700 per inwoner hier niet in voorkomt, dat komt omdat we in onderstaand figuur het risico per gemeenten hebben berekend op basis van eerder genoemde uitgangspunten. Dit geeft een indicatie dat sommige gemeenten mogelijk te voorzichtig zijn in de risicoinschatting.
Figuur 2: Grafiek met risico per inwoner per individuele gemeente (elk streepje vertegenwoordigt een individuele gemeente)
Opvallend aan de resultaten is dat in de top 10 alle Waddeneilanden zijn vertegenwoordigd, dat betekent dat zij relatief hard geraakt worden door de coronacrisis. Een mogelijke verklaring zit in de sterkere afhankelijkheid van toerisme.
Verder valt te concluderen dat gemiddeld genomen grotere gemeenten zwaarder geraakt worden dan kleinere gemeenten. Met name de 100.000+ gemeenten laten een relatief hoog risicobedrag per inwoner zien (zie figuur 3). Ook hier heeft Amsterdam een grote invloed op het gemiddelde. Zonder Amsterdam is het gemiddelde van de 100.000+ gemeenten € 106 per inwoner.
Figuur 3: Gemiddeld risicobedrag per inwoner per grootteklasse
Vanuit dit onderzoek zien wij de volgende adviespunten voor gemeenten:
- Veel gemeenten zijn voornemens om het risico te kwantificeren bij de behandeling van de begroting 2021. Dit terwijl het risico zich juist voornamelijk voordoet in 2020. Vanuit het perspectief van risicobeheersing verdient het daarom de aanbeveling ook reeds in 2020 het risico zo goed als mogelijk in te schatten en te kwantificeren. Ook al is het een ruwe inschatting, het helpt u ook de ontwikkeling van het risico te volgen (neemt het risico toe of juist af?). Daarnaast verwachten wij dat transparantie ook zal helpen in begrip van de raad richting het college ten aanzien van voorgenomen maatregelen.
- Gebruik beschikbare data (eigen data en open data) om te investariseren in welke mate u geraakt wordt door de coronacrisis. Door uw eigen gemeente af te zetten tegen andere gemeenten krijgt u tevens inzicht in de gevoeligheid van uw gemeente voor de crisis: wordt uw gemeente meer of juist minder geraakt dan andere gemeenten?
- Streef niet naar perfectie: het lukt geen enkele gemeente het risico exact te kwantificeren. Accepteer dat het ruwe inschattingen zijn, ook deze geven waardevolle informatie. Stel het kwantificeren dus niet uit tot het moment dat u het risico precies kunt schatten. Dan bent u mogelijk te laat om tijdig maatregelen te nemen.
Meer informatie of vragen? Neem contact op met Exilo via info@exilo.nl
Exilo bestaat uit professionals die uw gemeente advies of begeleiding op maat kunnen bieden.